logo Performancescan images

Self serving bias: definitie, voorbeelden en praktische tips

Self serving bias
Biases

Geschreven door Niek van Son MSc op 17 januari 2025

Niek van Son

Introductie

Als ondernemers staan we voortdurend voor belangrijke beslissingen en evaluaties. We analyseren onze prestaties, sturen bij waar nodig en maken plannen voor de toekomst. Maar hoe objectief zijn we eigenlijk in deze beoordelingen? Wanneer een product succesvol is, concluderen we al snel dat dit komt door ons uitstekende marktinzicht. Maar als datzelfde product flopt, ligt het aan de ongunstige marktomstandigheden of de toevallige lancering van een concurrerend product.

Deze self-serving bias, hoewel natuurlijk en zelfs deels functioneel voor ons zelfvertrouwen, kan gevaarlijk zijn voor ondernemers. Het kan leiden tot blinde vlekken in onze strategie, gemiste kansen voor verbetering en zelfs overmoedige beslissingen die onze onderneming in gevaar brengen. In dit artikel duiken we dieper in deze fascinerende psychologische bias. We onderzoeken hoe het ons ondernemersgedrag beïnvloedt en, belangrijker nog, hoe we deze kennis kunnen gebruiken om betere, meer objectieve zakelijke beslissingen te nemen.

Wat is de self serving bias?

Bij de self serving bias geloof je dat successen te danken zijn aan interne factoren, zoals je eigen acties en vaardigheden, maar wijt je een negatieve uitkomst of mislukking aan externe factoren die buiten je controle liggen, zoals pech of de acties van anderen (Heider, 1958).

Verrassend genoeg komt de self serving bias vaker voor als je een minder hechte band met iemand hebt, dan wanneer je een hechte band hebt (Sedikides, Campbell, Reeder & Elliot, 1998). Denk bijvoorbeeld aan collega’s uit je team. Ook op grotere schaal komt de self serving bias voor, waarbij hele groepen mensen de verantwoordelijkheid van zich afschuiven bij bijvoorbeeld maatschappelijke problemen.

De self serving bias zorgt ervoor dat we onszelf niet verantwoordelijk voelen voor tekortkomingen, waardoor we ook niet de noodzaak zien om eraan te werken en te leren van onze gemaakte fouten. Daardoor vindt er geen groei plaats en kan het bijvoorbeeld in (werk)relaties tegen je werken dat je geen zelfreflectie laat zien.

Hoe ontstaat de self serving bias?

De self-serving bias heeft allereerst een evolutionaire oorsprong, waarbij het beschermen van eigenwaarde en zelfvertrouwen (Myers, 2015) cruciaal was voor overleving en leiderschap in sociale groepen. Deze basis wordt versterkt tijdens de vroege ontwikkeling, wanneer kinderen leren om positieve ervaringen aan zichzelf te koppelen, mede door complimenten van ouders en hun beschermende houding bij tegenslag. De bias vervult ook een belangrijke emotioneel beschermende functie: het beschermt ons zelfbeeld tegen negatieve ervaringen, helpt bij het behouden van motivatie na tegenslag en vermindert gevoelens van hulpeloosheid en depressie. Sociale versterking speelt vervolgens een grote rol, waarbij mensen met zelfvertrouwen positiever worden beoordeeld en de media en zakelijke cultuur ‘winners’ op een voetstuk plaatsen. Tot slot spelen cognitieve mechanismen een cruciale rol: ons brein verwerkt positieve feedback anders dan negatieve, we onthouden successen beter dan mislukkingen en we zoeken actief naar informatie die ons positieve zelfbeeld bevestigt.

In het Westen vinden we persoonlijke prestaties belangrijk, waardoor je de self serving bias hier vaker ziet (Mezulis, Abramson, Hyde & Hankin, 2004). In bijvoorbeeld Aziatische landen wordt group effort meer benadrukt en zie je de self serving bias minder. Mensen die depressief zijn, laten minder vaak de self serving bias zien (Hooghiemstra, 2008). Zij wijten mislukkingen eerder aan interne factoren en succes aan geluk of andere externe factoren.

Voorbeelden in de praktijk

  • Een ervaren ondernemer ziet zijn omzet stijgen met 50%. “Zie je wel dat mijn nieuwe marketingstrategie werkt,” concludeert hij trots. Wat hij liever niet benoemt: de grootste concurrent in zijn regio stopte ermee en veel klanten hadden simpelweg geen alternatief.
  • Een webshop eigenaar ziet haar verkopen kelderen. “Het ligt aan die nieuwe EU-regelgeving en de hoge inflatie,” verklaart ze aan haar netwerk. Ze vermijdt het om te erkennen dat ze verzuimde te investeren in mobiele optimalisatie, terwijl 70% van haar bezoekers via smartphone winkelt.
  • Een consultant verliest een grote opdracht aan een concurrent. “Die concurrent heeft gewoon een veel lager tarief geboden,” is zijn verklaring. Hij negeert de feedback van de klant dat zijn presentatie onvoorbereid overkwam en hij cruciale vragen niet kon beantwoorden.
  • Een restauranteigenaar heeft een topjaar. “Eindelijk wordt mijn jarenlange inzet voor kwaliteit beloond,” straalt ze. Ze ‘vergeet’ te vermelden dat de gemeente net een groot kantoorcomplex tegenover haar zaak heeft geopend, wat voor een constante stroom nieuwe lunchgasten zorgt.

De self serving bias in je voordeel gebruiken

De self serving bias kan problematisch zijn als we ons eigen aandeel in de gemaakte fouten niet erkennen, waardoor de kans groter is dat we in herhaling vallen. Maar het is ook goed om je bewust te zijn dat de self serving bias ook bij andere speelt.

In communicatie met klanten:

  • Geef hen een actieve rol in het succes: “Dankzij uw duidelijke feedback hebben we dit product kunnen perfectioneren”
  • Erken hun bijdrage aan positieve resultaten: “Uw keuze voor duurzame opties maakt echt verschil”
  • Wees tactvol bij problemen: Focus op oplossingen waarbij de klant een positieve rol kan spelen

In personeelsmanagement:

  • Geef teamleden eigenaarschap over successen: “Jouw inzicht heeft dit project doen slagen”
  • Bij tegenslag: Focus op gezamenlijke leermomenten en verbeterkansen
  • Creëer ruimte voor mensen om hun successen te delen in teamoverleggen

In zakelijke partnerships:

  • Deel successen: “Onze samenwerking heeft dit mogelijk gemaakt”
  • Benadruk gezamenlijke prestaties in plaats van individuele bijdragen
  • Creëer win-win situaties waarbij beide partijen trots kunnen zijn op hun aandeel

Dit versterkt relaties en bouwt vertrouwen op, wat uiteindelijk veel waardevoller is dan kortetermijnvoordeel.

Bronnen

Heider, F. (1958). “The psychology of interpersonal relations.” New York: Wiley. p. 322

Hooghiemstra, R. (2008). “East-West Differences in Attributions for Company Performance: A Content Analysis of Japanese and U.S. Corporate Annual Reports.” Journal of Cross-Cultural Psychology. 39 (5): 618–629.

Mezulis, A. H., Abramson, L. Y., Hyde, J. S., & Hankin, B. L. (2004). “Is there a universal positivity bias in attributions? A meta-analytic review of individual, developmental and cultural differences in the self-serving attributional bias.” Psychological Bulletin, 130(5), 711-747.

Myers, D.G. (2015). “Exploring Social Psychology, 7th Edition.” New York: McGraw Hill Education.

Sedikides, C., Campbell, W. K., Reeder, G. D., & Elliot, A. J. (1998). “The self-serving bias in relational context.” Journal of Personality and Social Psychology, 74(2), 378–386.

Niek van Son
DE AUTEUR

Niek van Son MSc

Marketing Management (MSc, Universiteit van Tilburg). 10+ jaar ervaring als online marketingconsultant (SEO - SEA). Schrijft af en toe artikelen voor Frankwatching, Marketingfacts en B2bmarketeers.nl.

Vallen de resultaten uit je online marketing tegen?

Vraag onze vrijblijvende performancescan aan en wij vertellen waar het fout gaat.